SALSA: Drobne gospodarstwa rolne w zapewnianiu trwałego bezpieczeństwa żywnościowego
W dniu 13 maja 2019 roku w Brasovie (Rumunia) w Hotelu Kolping w ramach Projektu SALSA odbyły się warsztaty dyskusyjne pt. „W jaki sposób można wspierać drobne gospodarstwa rolne (i drobne przedsiębiorstwa przemysłu rolno-spożywczego), aby dostarczały żywność dla konsumentów?”
Projekt SALSA jest finansowany ze środków Unii Europejskiej HORIZON 2020 program badań i innowacji w ramach umowy grantowej nr 677363. Celem projektu jest lepsze zrozumienie wkładu małych gospodarstw rolnych (i małych przedsiębiorstw spożywczych) w zapewnienie „zrównoważonego bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego”. Partnerzy projektu SALSA zbadali 30 regionalnych systemów żywnościowych w czterech „makroregionach” geograficznych Europy Środkowej i Wschodniej, Europy Południowej i Północnej oraz Afryki. Rola małych gospodarstw rolnych w każdym z badanych systemów żywnościowych różni się znacznie, ale konsekwentnie stwierdza się, że małe gospodarstwa rolne wspierają regionalne bezpieczeństwo żywnościowe i żywieniowe poprzez:
a) sprzedaż wytworzonej żywności na rynkach lokalnych;
b) produkcję żywności na potrzeby gospodarstwa domowego, wymianę, bezpłatne przekazanie członkom rodziny, przyjaciołom i innym członkom społeczności lokalnej. To tak zwane „samozaopatrzenie” jest bardzo powszechne, chociaż pozostaje w dużej mierze „niewidoczne”, niezbadanie i często jest nieuwzględnione w statystykach szacujących produkcję żywności w drobnych gospodarstwach rolnych.
Spotkanie zorganizowane zostało przez jednego z partnerów projektu SALSA, organizację Highclere Consulting. W spotkaniu uczestniczyło 47 osób, byli to przedstawiciele regionów badawczych zlokalizowanych w krajach Europy Wschodniej, w których realizowane są badania w ramach Projektu SALSA (Rumunii, Bułgarii, Łotwy, Litwy, Chorwacji i Polski). Z Polski w spotkaniu wzięło udział 12 osób. Byli to przedstawiciele Izb Rolniczych i Ośrodków Doradztwa Rolniczego (z województwa małopolskiego i podkarpackiego), Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddziała w Krakowie, Małopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rolników, drobnych przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego oraz Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.
Warsztaty dyskusyjne miały na celu:
● Zebranie decydentów i kluczowych interesariuszy zaznajomionych z aktywnym kształtowaniem polityki rolnej na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym;
● Określenie i ustalenie priorytetów potrzeb małych gospodarstw w oparciu o prace podjęte w dziesięciu regionach referencyjnych w Bułgarii, Chorwacji, na Łotwie, Litwie, w Polsce i Rumunii oraz doświadczenia uczestników warsztatów;
● Określenie najbardziej odpowiednich (krajowych, regionalnych, lokalnych) narzędzi / zestawów polityk w celu zaspokojenia tych potrzeb;
● Sprowokowanie głębszej dyskusji takie tematy jak: usługi doradcze, współpraca i inicjatywy społecznościowe dla małych gospodarstw rolnych.
Spotkanie odbywało się w formule krótkich prezentacji, a następnie dyskusji prowadzonych w kilkuosobowych grupach wokół prezentowanych zagadnień. Uczestnicy spotkania mieli okazję pracować w międzynarodowym środowisku, wymieniać opnie i dzielić się doświadczeniami z poszczególnych krajów próbując znaleźć podobieństwa i różnice w sytuacji drobnych gospodarstw rolnych w różnych krajach Europy Wschodniej.
Zagadnienia poruszane podczas warsztatów:
1. Wprowadzenie do projektu SALSA
2. Identyfikacja potrzeb małych gospodarstw rolnych w Europie Środkowej i Wschodniej:
- Prezentacja wstępnej listy potrzeb na podstawie wyników analizy SWOT.
- Refleksja i dyskusja uczestników warsztatów.
- Wzbogacanie i dyskusja listy potrzeb drobnych gospodarstw rolnych krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
3. Priorytetyzacja potrzeb małych gospodarstw rolnych w Europie Środkowej i Wschodniej (refleksja, dyskusja, głosowanie uczestników warsztatów).
4. Wyznaczenie celów strategicznych dla wspierania małych gospodarstw rolnych (dyskusja i opinie uczestników warsztatów).
5. Jakie są możliwości utrzymania/zwiększenia udziału małych gospodarstw rolnych w zapewnianiu „zrównoważonego bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego”
6. Narzędzia polityki rolnej najbardziej odpowiednie do wspierania małych gospodarstw rolnych?
7. Tematy do dalszej dyskusji:
- Działania informacyjne, usługi doradcze i wsparcie innowacji dla małych gospodarstw rolnych.
- Współpraca między małymi gospodarstwami rolnymi.
- Inicjatywy wspólnotowe obejmujące małe gospodarstwa rolne, np. LEADER.
Podczas spotkania zaprezentowana została synteza analizy SWOT przygotowana przez badaczy z poszczególnych krajów. Na bazie analizy SWOT opracowano listę potrzeb drobnych gospodarstw rolnych krajów Europy Wschodniej. Lista ta została poddana pod dyskusję i wzbogacona o propozycje zgłoszone przez uczestników spotkania. Efektem spotkania będzie m.in. uaktualniony katalog potrzeb wspólnych dla drobnych gospodarstw rolnych krajów Europy Wschodniej. W oparciu o wspólnie wskazane potrzeby opracowana zostanie katalog rekomendacji dla WPR 2021-2027 dla drobnych gospodarstw rolnych.
W kolejnych miesiącach podobne spotkania odbywać się będą również z udziałem pozostałych partnerów Projektu: 28-29 maja w Szkocji spotkają się przedstawiciele krajów Europy Północnej, 12 czerwca w Brukseli spotkają się przedstawiciele krajów Europy Południowej, a 4 lipca, także w Brukseli przedstawiciele krajów Afryki zaangażowanych w Projekt SALSA.
SALSA - ogólne informacje o projekcie
Instytut Ekonomiki i Zarządzania Przedsiębiorstwami Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie realizuje projekt badawczy pt. SALSA: Drobne gospodarstwa rolne i drobne przedsiębiorstwa przetwórstwa rolno-spożywczego w zapewnianiu trwałego bezpieczeństwa żywnościowego (SALSA - Small farms, small food businesses and sustainable food security). Projekt rozpoczął się 1 kwietnia 2016 roku i trwał 48 miesięcy. Uczestniczyło w nim 16 partnerów z Europy i Afryki, szacunkowa wartość projektu: to 5 mln Euro. Celem projektu jest ocena roli drobnych gospodarstw rolnych i przedsiębiorstw przetwórstwa rolno-spożywczego w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego i bezpiecznej żywności w Europie oraz w wybranych regionach Afryki. Projekt SALSA finansowany jest ze środków Unii Europejskiej HORIZON 2020 Program badań i innowacji, odbywa się w ramach umowy grantowej nr 677363.
W ramach Projektu badania terenowe prowadzone były w 30 regionach (25 w Europie i 5 w Afryce). W Polsce projekt realizowany jest w 3 regionach:
- rzeszowskim obejmującym powiaty rzeszowski, strzyżowski, ropczycko-sędziszowski, łańcucki, kolbuszowski,
- nowosądeckim obejmującym powiaty limanowski, gorlicki, nowosądecki,
- nowotarskim obejmującym powiaty tatrzański, suski, nowotarski.
Jednym z etapów badań było obranie dla każdego regionu 4 produktów podstawowych, czyli takich, których w danym regionie dużo się produkuje, bądź są ważnym składnikiem diety mieszkańców regionu, czy też są ważne z punktu widzenia tradycji i kultury regionu. Produkty podstawowe w regionie:
- rzeszowskim: ziemniaki, zboża, wieprzowina, drób,
- nowosądeckim: ziemniaki, zboża, mleko, jabłka,
- nowotarskim: ziemniaki, zboża, mleko, jagnięcina.
Produkty podstawowe obrano opierając się m.in. na danych GUS (Powszechny Spis Rolny 2010) oraz opiniach ekspertów z regionów badawczych. Dla każdego z produktów przygotowane zostały mapy obrazujące ich obieg w ramach regionalnego systemu żywnościowego, przy czym skupiono się tu na roli drobnych gospodarstw rolnych w każdym systemie.
W ramach projektu w okresie od czerwca 2017 roku do kwietnia 2018 roku na terenie regionów badawczych realizowane były równolegle badania ankietowe wśród właścicieli drobnych gospodarstw rolnych i małych przedsiębiorstw zajmujących się produkcją, przetwarzaniem bądź sprzedażą żywności oraz badania terenowe polegające na fotodokumentacji upraw w terenie. Dla potrzeb projektu zebrano około 140 ankiet wśród rolników oraz około 30 ankiet wśród małych przedsiębiorstw. Dokumentacja fotograficzna w Polsce obejmuje ponad 4 000 zdjęć wykonanych w terenie w wyznaczonych punktach. W każdym regionie badawczym wyznaczonych zostało około 500 punktów do sprawdzenia. Dla każdego punktu dostarczone zostały długość i szerokość geograficzna, które po wprowadzeniu do urządzeń GPS pozwoliły na lokalizację wyznaczonej działki. W wyznaczonym miejscu oprócz wykonania fotografii, sprawdzany był sposób użytkowania gruntu oraz rodzaj okrywy roślinnej na nim występujący. Wyniki zostały dostarczone zbiorczo w postaci plików Excel z opisem każdego zdjęcia i ewentualnymi uwagami osoby przeprowadzającej kontrolę w terenie. Na bazie zdjęć w regionach badawczych szacowana jest rzeczywista powierzchnia wybranych upraw, nieużytków, odłogów. Przyjęta metoda pozwala na ocenę jaka jest rzeczywista powierzchnia upraw, nieużytków, odłogów na działkach o powierzchni do 5 ha.
Badania ankietowe prowadzone były wśród drobnych gospodarstw rolnych. Drobne gospodarstwo rolne zostało zdefiniowane jako takie, które posiada do 5 ha użytków rolnych. Na terenie regionów badawczych kryteria wykorzystywane do określenia drobnego gospodarstwa rolnego mogły się różnić w zależności od lokalnych uwarunkowań (np. w Portugalii okres wegetacji rozpoczyna się na tyle wcześnie, że większa częstotliwość zbiorów pozwala na osiągnięcie większych plonów z 1 ha, z kolei w Cabo Verde nie ma możliwości prowadzenia produkcji rolniczej bez nawadniania upraw).
Dane pozyskane z badań ankietowych posłużyły m.in. do opracowania typologii drobnych gospodarstw rolnych dla krajów objętych badaniami. Badania ankietowe miały charakter jakościowy, uzupełniane były o dane pozyskiwane w trakcie spotkań z przedstawicielami szeroko pojętej gospodarki żywnościowej z każdego regionu badawczego. W oparciu o pozyskane dane wyodrębniono 5 typów drobnych gospodarstw rolnych. W chwili obecnej nadal trwa testowanie przyjętej typologii.
Projekt SALSA wkroczył obecnie w fazę analizy pozyskanych danych. Serdecznie zapraszamy do kontaktu, dyskusji, zadawania pytań, dzielenia się doświadczeniami w zakresie tematyki projektu. Liczymy na wsparcie i zainteresowanie, jesteśmy otwarci na Państwa sugestie i pomysły.
Zespół realizujący Projekt SALSA w Polsce.
Kontakt:
martaczekaj@poczta.onet.pl
projektsalsa@op.pl
Strona projektu http://www.salsa.uevora.pt/
Twitter: @salsaH2020
Kierownik Projektu SALSA
Dr inż. Marta Czekaj
Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie
Wydział Rolniczo - Ekonomiczny
Instytut Ekonomiki i Zarządzania Przedsiębiorstwami
Zakład Zarządzania i Marketingu
al. A. Mickiewicza 21
31-120 Kraków
