Ziemia błaga o wapno
Udział gleb o ograniczonej przydatności rolniczej ze względu na zbyt niski odczyn sięga 50 proc. To jeden z głównych powodów niskich plonów i ustawicznej huśtawki zbiorów w latach.
Aby azot i pozostałe składniki mineralne mogły być efektywnie wykorzystane przez rośliny, gleba nie może być kwaśna. To czynnik podstawowy. Niestety, zużycie nawozów wapniowych ciągle spada i jest bardzo niskie. Ten problem już dawno urósł do problemu narodowego. Mówiliśmy o tym m.in. podczas konferencji Farmera na Stadionie Narodowym pt. "Narodowe Wyzwania w Rolnictwie na Narodowym".
Prof. Witold Grzebisz z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu stwierdził wówczas: "To jest już problem, z którym rolnicy sami sobie nie poradzą". Aktualne zużycie wapna nawozowego (30 kg CaO/ ha) zmniejszyło się dramatycznie po zniesieniu dotacji w roku 2004. Aktualnie stanowi ok. 30 proc. ilości wapna stosowanego w końcu lat 90. Jednocześnie jest ono ponad 3-krotnie niższe od poziomu zużycia nawozów mineralnych.
Aż 50 proc. UR w Polsce to gleby bardzo kwaśne i kwaśne o pH poniżej 5,5. Aby prawidłowo ocenić, jak bardzo jest źle, warto wiedzieć, że w Czechach i na Słowacji stanowią one ok. 20 proc., a na Litwie zaledwie 9 proc.
Skutki zakwaszenia dotyczą w szczególności gleb o pH poniżej 5,0. Obejmują one obszar ok. 4,8 mln ha. Ich produktywność jest bardzo słaba. Wynika to nie tylko z niskiego odczynu, ale także wywołanego nim całego zespołu czynników.
Gleby te wykazują szereg ujemnych właściwości biologicznych, fizycznych i chemicznych, jak ograniczona aktywność pożytecznych mikroorganizmów (bakterie nitryfikacyjne), podatność na procesy rozmywania i zbijania, zmniejszona przyswajalność większości składników pokarmowych roślin - zwłaszcza fosforu, potasu i molibdenu. Z najnowszych badań okręgowych stacji chemiczno-rolniczych wynika, że w grupie gleb bardzo kwaśnych (pH poniżej 4,5) ponad 50 proc. gleb charakteryzuje się bardzo niską i niską zawartością przyswajalnego fosforu, a ponad 65 proc. bardzo niską i niską zawartością przyswajalnego potasu. W grupie gleb o odczynie obojętnym tak niską zawartość fosforu wykazuje zaledwie 14 proc. gleb, a potasu ok. 25 proc.
Niskie pH jest też równoznaczne z występowaniem glinu i manganu w stężeniach na tyle wysokich, że szkodzą roślinom uprawnym, a uzyskane z nich produkty również nie są najzdrowsze dla zwierząt i ludzi. Można nawet powiedzieć, że oddziałują szkodliwie, albowiem w warunkach silnego zakwaszenia gleby, rośliny mają skłonność do gromadzenia metali ciężkich - głównie kadmu i ołowiu.
Gleby o pH poniżej 5,0 wykazują ponadto bardzo małą odporność na procesy degeneracyjne: erozję, ubytek zawartości substancji organicznej, a przede wszystkim na dalsze zakwaszanie wynikające z przyczyn antropogenicznych, jak kwaśne deszcze zawierające tlenki siarki i azotu oraz amoniak, a także zakwaszające działanie nawozów mineralnych - głównie azotowych.
W ocenie IUNG-u, grunty o tak niskim odczynie wymagają natychmiastowego wapnowania rekultywa cyjnego, zwanego też regeneracyjnym, pozwalającego przywrócić im ich wcześniejszą przydatność rolniczą. Największy udział gruntów ornych o odczynie poniżej pH 5,0 stanowią gleby bardzo lekkie - ponad 47 proc. - i lekkie - blisko 31 proc. Natomiast w grupach gleb średnich i ciężkich udział tych gleb wynosi odpowiednio 24 proc. i 14. Z ogólnej powierzchni gleb gruntów ornych ponad 30 proc., tzn. około 3,7 mln ha, wymaga wapnowania regeneracyjnego. Na użytkach zielonych zabiegiem tym powinno zostać objęte prawie 40 proc. ich ogólnej powierzchni, tzn. ok. 1,1 mln ha.
Oszacowane przez IUNG zapotrzebowanie na nawozy wapniowe do przeprowadzenia tylko wapnowania rekultywacyjnego wynosi 12,5 mln t CaO. Podana ilość pozwoliłaby podnieść odczyn gleby powyżej pH 5,0 na obszarze 9,6 mln ha gruntów ornych i ok. 3 mln ha użytków zielonych. W ocenie Instytutu jest to plan maksymalny. Zakładając wyłączenie z programu wapnowania części gleb bardzo lekkich i lekkich na gruntach ornych - przeznaczając je na zalesienie, oraz znacznego obszaru użytków zielonych, zapotrzebowanie na nawozy wapniowe w wymiarze minimalnym (absolutnie koniecznym) sięga 8 mln t CaO. Taka ilość nawozów wapniowych powinna zostać rozsiana na pola w ciągu najbliższych 4-6 lat, gdyż procesy zakwaszania mają charakter ciągły, co prowadzi do dalszej degradacji gleb.
Koszty wapnowania gleb, przy średniej cenie t CaO wynoszącej 250 zł, IUNG szacuje na min. 2 mld zł do 3,1 mld zł - przy realizacji programu w wymiarze maksymalnym. To wartość samych nawozów wapniowych. Podane kwoty nie obejmują kosztu transportu i rozsiewu nawozów na pola.
Koszt wapnowania gleb nie powinien być ponoszony przez rolników - tak jak się to dzieje obecnie. Dotyczy to zwłaszcza gospodarstw małych ulokowanych na glebach lekkich i bardzo lekkich. W obecnych warunkach ekonomicznych rolnicy użytkujący takie gleby nie są w stanie podołać wysokim nakładom na ten zabieg.
Stan krańcowego zakwaszenia gleb w Polsce w znacznym stopniu wynika z bezpośredniej działalności rolniczej - stosowania nawozów azotowych, innych nawozów (sól potasowa, superfosfaty) zakwaszających lub uaktywniających kwasowość gleby. Zatem w ramach programu PROW należałoby umożliwić dofinansowanie zabiegu wapnowania rekultywacyjnego. Szczególnie dotyczy to tych osi owego programu, które mają na celu zwiększenie konkurencyjności gospodarstw. Bez uregulowania odczynu gleby trudno się bowiem spodziewać wzrostu konkurencyjności uzyskiwanych produktów. Nie jest także możliwe, aby produkty uzyskiwane z gleb kwaśnych odpowiadały minimalnemu poziomowi jakości.
Na ponad 1/3 powierzchni użytków rolnych nie jest spełniona zasada:
zdrowa gleba = zdrowe rośliny = zdrowa żywność = zdrowy człowiek.
Gleba jest dobrem ogólnonarodowym i zasobem odnawialnym, pod warunkiem jednak konsekwentnego i na niezbędnym poziomie inwestowania w nią. Taką inwestycją jest wapnowanie.
Źródło: www.farmer.pl
