Polska polityka rolna do poprawki
W silnie przekształconych zlewniach rzek, w których dominują grunty rolne, w tym intensywnie użytkowane pola uprawne, obszary rolnicze są istotnym źródłem ładunku biogenów wnoszonego do wód powierzchniowych. Zanieczyszczenia spływają ostatecznie do Morza Bałtyckiego, które jest najbardziej dotkniętym eutrofizacją morzem w skali globu.
Dlatego niezależnie od miejsca racjonalne wykorzystanie nawozów oraz ich bezpieczne składowanie, podobnie jak praktyki służące ochronie gleby i wzbogacaniu jej w materię organiczną są ważnymi technikami agrarnymi, pomagającymi w ograniczaniu ilości zanieczyszczeń i przeciwdziałaniu eutrofizacji. Nie są to jednak środki wystarczające. W dalszej redukcji spływu zanieczyszczeń z obszarów rolniczych pomocne okazują się metody wykorzystujące właściwości naturalnych lub półnaturalnych ekosystemów. Ważne są tutaj m.in. pasy buforowe czy tereny podmokłe (bagienne strefy buforowe). W ramach reformy wspólnej polityki rolnej na lata 2023–2027 nie zaproponowano w Polsce rozwiązań, które zachęcałyby do odtwarzania takich elementów krajobrazu rolniczego. Co więcej, obowiązkowe i fakultatywne działania, które mają sprzyjać ochronie siedlisk hydrogenicznych, nie są wystarczające.
Polska polityka rolna do poprawki
OTOP we współpracy z ekspertami Koalicji Rolnictwo dla Przyrody opracował wytyczne dotyczące poprawek i modyfikacji koniecznych do wprowadzenia do polskiego „Planu strategicznego dla wspólnej polityki rolnej na lata 2023–2027” (dokumentu regulującego politykę rolną na poziomie naszego kraju). Zaproponowano zmiany w zakresie istniejących wymogów (obowiązujących wszystkie gospodarstwa rolne otrzymujące płatności bezpośrednie norm dobrej kultury rolnej), jak i interwencji fakultatywnych. Ponadto postuluje się wprowadzenie nowych zachęt, które pozwolą na popularyzację metod opartych na przyrodzie. Są to metody pozwalające na redukcję spływu zanieczyszczeń, ale jednocześnie dostarczające wielu innych korzyści. Wszystkie propozycje zebrane zostały w dokumencie Ochrona wód i mokradeł w krajobrazie rolniczym. Propozycje zmian polskiego Planu strategicznego dla wspólnej polityki rolnej na lata 2023–2027 w zakresie opartych na przyrodzie praktyk służących ochronie wód, retencji oraz odtwarzaniu terenów podmokłych (►do pobrania).
Przykłady postulatów w zakresie ujętych w planie strategicznym norm i rozwiązań:
- W ramach drugiej normy dobrej kultury rolnej dotyczącej ochrony terenów podmokłych i torfowisk konieczne jest wprowadzenie zakazu odnawiania istniejących i tworzenia nowych systemów odwadniających na gruntach objętych normą;
- Listę obwiązujących obecnie typów obszarów/cieków/zbiorników wodnych, wzdłuż/wokół których stosuje się wymogi czwartej normy dotyczącej zachowywania stref buforowych powinna zostać rozszerzona o wszystkie cieki naturalne, kanały i rowy melioracyjne niezależnie od ich szerokości oraz najcenniejsze pod względem przyrodniczym tereny podmokłe i torfowiska;
- Dla zwiększenia retencji wody w krajobrazie rolniczym kluczowe jest również zwiększenie zasięgu wdrażania i zwiększenie płatności ekoschematu Retencja wody na trwałych użytkach zielonych.
W dokumencie zaproponowano również wprowadzenie do polityki rolnej nie realizowanych jak dotąd w Polsce ekoschematów i interwencji rolno-środowiskowo-klimatycznych, które umożliwią tworzenie roślinnych pasów buforowych, przekształcanie pól uprawnych w trwałe użytki zielone, a także nawadnianie zdegradowanych obszarów podmokłych.
Pilność podjęcia działań i ich poparcie społeczne
W związku z obecną skalą oddziaływania gospodarki rolnej na środowisko, wdrożenie proponowanych, często nowatorskich rozwiązań w rolnictwie, na wymaganą dużą skalę, jest pilnie potrzebne. Wiąże się z tym m.in. konieczność podejmowania działań edukacyjnych w tym zakresie. Efektywność proponowanych interwencji może zostać zwiększona także poprzez wprowadzenie ich wspólnotowego wdrażania.
W analizie opłacalności wprowadzania proponowanych rozwiązań do polityki rolnej należy wziąć pod uwagę wysoką społeczną akceptację ponoszenia kosztów odtwarzania i ochrony terenów podmokłych. A rolnicy i rolniczki muszą być adekwatnie wynagradzani/wynagradzane za dostarczanie dóbr publicznych, jakimi są wszelkie usługi ekosystemowe wynikające z zachowania w krajobrazie rolniczym obszarów nieprodukcyjnych i terenów podmokłych. W kalkulacji wysokości płatności powinna być uwzględniana wartość takich dóbr.
►Ochrona wód i mokradeł w krajobrazie rolniczym (pdf do pobrania).
Tekst: Aleksandra Pępkowska-Król
Opracowanie przygotowano w ramach projektu Buffering and reducing Baltic Sea nitrate pollution by implementing natural-based solution realizowanego przez BirdLife Europe and Central Asia i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Finansowanie projektu zapewnia Fundacja Flotilla.
Źródło: OTOP
