NIK: Konieczne gruntowne zmiany w klasyfikacji gruntów
Grunty rolne i leśne podlegające gleboznawczej klasyfikacji gruntów to obszar o powierzchni ok. 20 mln hektarów. Przeprowadzona w całej Polsce – w latach pięćdziesiątych, sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku – gleboznawcza klasyfikacja gruntów jest obecnie podstawowym źródłem danych o glebach. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat, jakie minęły od pierwszej klasyfikacji gruntów, zmienił się znacznie sposób użytkowania gruntów, co mogło wpłynąć na ich klasę bonitacyjną.
Tymczasem właściwe sklasyfikowanie gruntów ma istotne znaczenie w związku z ujawnianiem tego rodzaju danych w ewidencji gruntów i budynków, będących podstawą m.in.: planowania przestrzennego, wymiaru podatków, oznaczania nieruchomości w księgach wieczystych, statystyki publicznej, gospodarki nieruchomościami i ewidencji gospodarstw rolnych. Z kolei od rzetelności danych ewidencyjnych zależy m.in. to, czy naliczano właściwe stawki podatku rolnego, czy należności i opłaty roczne z tytułu wyłączenia gruntu z produkcji rolnej nie były zaniżane, czy przeznaczanie gruntów rolnych na cele nierolnicze było prawidłowe.
Obowiązujące regulacje ustawowe nie określają kryteriów wyboru, ani wymagań kwalifikacyjnych dla osób zajmujących się wykonywaniem gleboznawczej klasyfikacji gruntów, a zatem klasyfikatorem może być dowolna osoba upoważniona przez starostę. W takiej sytuacji istnieje wysokie ryzyko, że przeprowadzanie czynności klasyfikacyjnych w terenie oraz ustalanie rodzajów użytków gruntowych, typów, rodzajów i gatunków gleb oraz ich klas bonitacyjnych może być nieprawidłowe.
W 2020 r. NIK przeprowadziła kontrolę planową P/20/059 Wykonywanie gleboznawczej klasyfikacji gruntów na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Negatywnie oceniono wtedy działania skontrolowanych na terenie województwa starostów, ponieważ nie zapewnili oni prawidłowego wykonywania gleboznawczej klasyfikacji gruntów w latach 2015–2020 (I–III kwartał). Liczba stwierdzonych nieprawidłowości wskazywała na problem strukturalny, który został obecnie zweryfikowany na podstawie wyników kontroli ogólnopolskiej.
W ramach niniejszej kontroli (P/22/053/LBY) NIK sprawdziła, czy starostowie odpowiedzialni za prowadzenie gleboznawczej klasyfikacji gruntów w powiatach – mimo nieokreślenia przez ustawodawcę wymagań kwalifikacyjnych dla klasyfikatorów gleb – zapewnili prawidłowy poziom merytoryczny tej klasyfikacji. Kontrolerzy przeprowadzili analizę w łącznie 16 powiatach z terenu pięciu województw. Dotyczyła ona wyłącznie gruntów publicznych, gdyż NIK nie ma uprawnień do kontrolowania własności osób prywatnych. Kontrola objęła lata 2017 – 2022 (I kwartał).
Badania przeprowadzono w terenie, z udziałem powołanych przez NIK biegłych i specjalistów. Ich celem było sprawdzenie prawidłowości i rzetelności danych ujętych w wybranych projektach ustalenia klasyfikacji sporządzonych przez klasyfikatorów, w tym zwłaszcza zweryfikowanie zgodności ze stanem faktycznym: typów, rodzajów i gatunków gleb, rodzajów użytków gruntowych oraz klas bonitacyjnych wykazanych w tych projektach. Z uwagi na uwarunkowania kontrolne NIK, oględzinom poddano jedynie działki należące do podmiotów publicznych.
Najważniejsze ustalenia kontroli
Działania starostów nie zapewniły prawidłowego wykonywania gleboznawczej klasyfikacji gruntów, a ich nadzór nad prowadzonymi postępowaniami był niewystarczający. Istotne nieprawidłowości stwierdzono w większości skontrolowanych starostw i dotyczyły one 73% objętych badaniem postępowań (tj. 571 przypadków na 785 zbadanych). Ustawodawca nie uregulował wymagań kwalifikacyjnych dla gleboznawców. Oznacza, to że klasyfikatorem może być dowolna osoba upoważniona przez starostę, co stwarza wysokie ryzyko nieprawidłowego przeprowadzania gleboznawczej klasyfikacji gruntów. Ponadto w 14 powiatach (z 16 objętych kontrolą) klasyfikacja gruntów odbywała się de facto na zlecenie ich właścicieli, a przeprowadzali ją opłacani przez nich gleboznawcy. Prowadziło to do konfliktu interesów, który uważany jest za jeden z mechanizmów prowadzących do korupcji.
►NIK o wykonywaniu gleboznawczej klasyfikacji gruntów - informacje szczegółowe (plik PDF)
Źródło: NIK
