07-01-2020, Redaktor: Jkalmuk

Odpowiedź ministra rolnictwa (►pismo RR.sgo.053.9.2019 z dnia 04.12.2019 r.) na postulaty Walnego Zgromadzenia Małopolskiej Izby Rolniczej, podjęte 04.09.2019 r. 

1. Odnośnie propozycji zmiany ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 2018 r. poz. 1285), dalej "Prawo spółdzielcze" w zakresie możliwości dziedziczenia członkostwa w grupach producenckich działających w oparciu o Prawo spółdzielcze przez następców prawnych dotychczasowych członków. W chwili obecnej część grup producentów rolnych działa w oparciu o przepisy ustawy Prawo spółdzielcze. W przypadku gdy członek grupy producentów przekaże swoje gospodarstwo następcy prawnemu powstaje sytuacja, w której nowy właściciel ponownie musi ubiegać się o przyjęcie w szeregi członków grupy producenckiej. Sugerowana zmiana przepisów powinna umożliwiać przejęcie gospodarstwa wraz z członkostwem w grupie producentów, do której należał poprzedni właściciel. 

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż grupa producentów rolnych, zwana dalej "grupą", zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1026), zwanej dalej "ustawą z dnia 15 września 2000 r.", prowadzi działalność jako przedsiębiorca mający osobowość prawną pod warunkiem, że spełni określone w ww. ustawie warunki. Spółdzielnia również może prowadzić działalność jako grupa, bowiem możliwość taka została wprowadzona do krajowego porządku prawnego na mocy ustawy z dnia 15 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o mianie innych ustaw (Dz.U. Nr 251, poz. 1847).
Spółdzielnia, zgodnie z art. 1 § 1 Prawa spółdzielczego, jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. W myśl art. 1 § 2 Prawa Spółdzielczego, spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (TK), ugruntowane jest, że spółdzielnie należy kwalifikować jako dobrowolne zrzeszenia w rozumieniu art. 12 Konstytucji, które umożliwiają korzystanie ich członkom z wolności zrzeszania się, gwarantowanej przez art. 58 Konstytucji (m.in. wyroki z: 5 lutego 2015 L, sygn. akt K 60/13, cz. III, pkt 2.2,5 .4; 12 stycznia 2012 r., sygn. Kp 10/09, OTK ZU nr 1/A/2012, poz. 4; cz. III, pkt 3.2-3.3; 29 maja 2001 r., sygn. K 5/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 87, cz. III, pkt 2; a także wyroki o sygn.: P 17/10, cz. III, pkt 3.2; K 64/07, cz. IIl, pkt 2). Stanowisko to jest spójne z przyjętą w prawie spółdzielczym definicją spółdzielni jako "dobrowolnego zrzeszenia nieograniczonej liczby osób" (art. 1 § 1 Prawa Spółdzielczego) - część I pkt 2.1 uzasadnienia wyroku TK z dnia 16 czerwca 2015 r sygn. akt K25/12.
TK konsekwentnie podkreśla, że tworzenie i działalność spółdzielni podlega ochronie konstytucyjnej - ma wymiar konstytucyjny (tak m.in. wyroki o sygn. K 5/01, cz. lll, pkt 2; K 64/07, cz. Ill, pkt 2). Spółdzielczość (a zatem także poszczególne rodzaje spółdzielni) nie powinna być dezintegrowana i eliminowana przez rozwiązania prawne, które upodabniają ją do działalności stricte komercyjnej (zob. wyrok TK o sygn. P 17/10, cz. IIl, pkt 3.2) - teza 1.3.1 uzasadnienia wyroku TK z dnia 16 czerwca 2015 r. sygn. akt K25/12.
Zauważyć należy, że podniesiony przez Izbę postulat dotyczy zarówno kwestii regulowanych przez prawo cywilne jak i prawo administracyjne. Prawo spółdzielcze należy do szeroko rozumianego prawa cywilnego (podmioty w prawie cywilnym mają te same prawa i obowiązki, a sprawy między podmiotami rozstrzyga sąd cywilny). Natomiast grupy producentów rolnych są uznawane przez organ administracyjny, który wydaje w tej sprawie decyzję (organ ten posiada tzw. imperium, czyli władzę, nie występuje równość podmiotów, sprawy sporne rozstrzyga sąd administracyjny). Uznanie grupy producentów rolnych regulowane jest przez prawo administracyjne.
Ponadto Izba, formułując powyższy postulat, zamiennie używa dwóch pojęć z zakresu prawa cywilnego, które nie są ze sobą tożsame. W tezie postulatu pisze się o dziedziczeniu. W uzasadnieniu postulatu Izby mowa jest natomiast o przekazaniu gospodarstwa rolnego. Dziedziczenie jest regulowane przez ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r. poz. 1025, ze zm.), dalej .K.c.". Dziedziczenie nie jest pojęciem tożsamym z pojęciem przekazania gospodarstwa rolnego. Dziedziczenie może być: ustawowe art. 926 § 2 K.c. oraz na podstawie testamentu rozrządzenia na wypadek śmierci art. 931-940 K.c. Istnieje ponadto możliwość dokonywania, np. zapisów w testamencie (wtedy wymagana jest forma aktu notarialnego). Natomiast przekazanie gospodarstwa jest czynnością prawną dokonywaną za życia, między żyjącymi (tzw. czynność prawna inter vivos). Jest umową, czynnością dwustronną, a nie rozrządzeniem na wypadek śmierci (mortis causam), jak np. testament bądź zapis testamentowy. Testament ponadto jest czynnością prawną skuteczną po śmierci osoby, która dokonała danej czynności. 
O przekazaniu gospodarstwa wspominają m.in. ustawy z dnia:
1) 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie (Dz.U. z 2018 r. poz. 872),
2) 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2019 r. poz. 299),
3) 5 lutego 2015 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego odnosząca się do przekazania gospodarstwa rolnego w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. a rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 809/2014 z dnia 17 lipca 2014 r. ustanawiającego zasady stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 w odniesieniu do zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli, środków rozwoju obszarów wiejskich oraz zasady wzajemnej zgodności z dnia 17 lipca 2014 r. (Dz.Urz.UE.L Nr 227, str. 69) - art, 26.
Zauważyć należy, że zgodnie z art. 15 § 2 Prawa spółdzielczego, członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych, która odpowiada wymaganiom określonym w statucie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Dodatkowe warunki uzyskania członkostwa mogą jednak zostać wprowadzone przez statut. Warunki te mogą mieć charakter zawodowy, ekonomiczny lub społeczny - teza 12 Komentarza do art. 15 - Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Osobie ubiegającej się o członkostwo nie przysługuje roszczenie o przyjęcie do spółdzielni. Spółdzielnia nie ma obowiązku przyjęcia do grona członków każdej osoby spełniającej kryteria określone w ustawie i statucie. Z zasady otwartych drzwi wynika jedynie, że spółdzielnia nie powinna w nieadekwatny sposób utrudniać przyjęcia do grona członków osób spełniających wymagane kryteria. Nie wyklucza ona natomiast odmowy przyjęcia danej osoby do spółdzielni, jeżeli przemawiają za tym uzasadnione czynniki natury gospodarczej, jak np. brak możliwości zatrudnienia ubiegającego się o członkostwo w spółdzielni pracy (K. Pietrzykowski, w: System Prawa Prywatnego, t. 4, 2012, s. 341; Ignatowicz, Prawo spółdzielcze, 1985, s. 49) - teza 15 Komentarza do art. 15 - Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Należy również zwrócić uwagę, że członkostwo w już istniejącej spółdzielni powstaje na podstawie umowy zawartej między spółdzielnią a osobą zamierzającą do niej przystąpić. Zastosowanie znajduje więc w tym zakresie zasada swobody umów (art. 353 1 K.c.), obejmująca także swobodę decydowania o zawarciu bądź nie zawarciu umowy. Przewidywane niekiedy w przepisach prawnych roszczenie o zawarcie umowy bądź też obowiązek zawarcia umowy (por. np. art. 15 ust. 2 3 i 7, art. 1718 ust. 2, art. 23 ust. 2) powinny być odczytywane jako wyjątek, wynikający z zastosowania przez ustawodawcę określonej techniki legislacyjnej (K .Pietrzykowski, w: System Prawa Prywatnego, t. 4, 2012, s. 341) - teza 16 Komentarza do art. 15 - Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Roszczenie o przyjęcie do spółdzielni może w szczególnych przypadkach wynikać: 1) z ustawy (np. art. 200 § 5 zd. 2 Prawa Spółdzielczego); 2) z postanowień statutu; 3) z umowy zawartej przez spółdzielnię z osobą zamierzającą do niej przystąpić; lub 4) z umowy zawartej między dwiema spółdzielniami na korzyść zainteresowanego (lgnatowicz, Prawo spółdzielcze. 1985, s. 54-55; K. Pietrzykowski, w: System Prawa Prywatnego, t. 4, 2012, s. 342; K. Pietrzykowski, Roszczenie o przyjęcie do spółdzielni, s. 73, 79) - teza 17 Komentarza do art. 15 - Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Uprawnienie do domagania się przyjęcia do spółdzielni wynikające z ustawy, statutu lub umowy nie zwalnia zainteresowanego od złożenia deklaracji członkowskiej jako niezbędnego warunku nawiązania stosunku członkostwa (por. art. 16 zd. 1 Prawa Spółdzielczego) - teza 18 Komentarza do art. 15 - Prawo Spółdzielcze, red. Osąjda 2018, wyd. 2.
Warunkiem przyjęcia na członka w myśl art. 16 § 1 Prawa spółdzielczego jest złożenie deklaracji. Deklaracja powinna być złożona pod nieważnością w formie pisemnej. Podpisana przez przystępującego do spółdzielni deklaracja powinna zawierać jego imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania, a jeżeli przystępujący jest osobą prawną - jej nazwę i siedzibę, ilość zadeklarowanych udziałów, dane dotyczące wkładów, jeżeli statut ich wnoszenie przewiduje, a także inne dane przewidziane w statucie. Zgodnie z art. 16 § 2 Prawa spółdzielczego w farmie pisemnej deklaruje się także dalsze udziały, jak i wszelkie zmiany danych zawartych w deklaracji. Na podstawie art. 16 § 3 Prawa spółdzielczego członek może w deklaracji lub w odrębnym pisemnym oświadczeniu złożonym spółdzielni wskazać osobę, której spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wypłacić udziały. Prawo z tego tytułu nie należy do spadku. Deklaracja członkowska konkretyzuje niektóre obowiązki określone jedynie w sposób ogólny w ustawie lub statucie. Stanowi ona także główny dowód istnienia członkostwa (K. Pietrzykowski, w: System Prawa Prywatnego, t. 4, 2012, s. 339). Dowodem powstania stosunku członkostwa może być także protokół obrad organu, który podjął uchwałę o przyjęciu - teza 5 Komentarza do art. 16 - Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Deklaracja członkowska jest dokumentem stwierdzającym prawa i obowiązki członka w zakresie zawartych w niej danych. Przystępujący do spółdzielni może wskazać w deklaracji lub w odrębnym pisemnym oświadczeniu złożonym spółdzielni osobę, której spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wypłacić udziały. Prawo powstałe w wyniku złożenia takiego oświadczenia nie należy do spadku po członku (art. 16 § 3 Prawa spółdzielczego), Należy w tym przypadku stosować odpowiednio przepisy o zapisie (art. 968 i n. K.c. Stecki, Prawo spółdzielcze, 1987, s. 45) - teza 14 Komentarza do art. 16 ­ Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Zgodnie z interpretacją Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 16 maja 2013 r. (Nr IBPBII/1 /436-60.13/AA, Monitor Spółdzielczy 2013, Nr 4, s. 57) w razie złożenia przez członka spółdzielni oświadczenia, o którym mowa wart. 16 § 3 Prawa spółdzielczego, wypłata udziałów dla wskazanej w nim osoby po śmierci członka spółdzielni stanowi przychód z praw majątkowych w rozumieniu art. 18 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1387, ze zm.), ponieważ prawo z tego tytułu nie należy do spadku. Z kolei w przypadku, gdy członek spółdzielni nie wskazał osoby, której spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wypłacić udziały, prawo z tego tytułu wchodzi do masy spadkowej i podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków darowizn – teza 15 Komentarza do art. 16 - Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2.
Zauważyć należy, że zgodnie z art . 25 § 1 Prawa spółdzielczego członka zmarłego skreśla się z rejestru członków spółdzielni ze skutkiem od dnia, w którym nastąpiła śmierć. Osobę prawną będącą członkiem spółdzielni skreśla się z rejestru członków ze skutkiem od dnia jej ustania. Na podstawie art. 25 § 2 Prawa spółdzielczego jeżeli zmarły członek pozostawił więcej niż jednego spadkobiercę, spadkobiercy powinni w celu wykonywania przechodzących na nich praw majątkowych zmarłego ustanowić wspólnego pełnomocnika łub wskazać zarządcę ustanowionego przez sąd przy odpowiednim zastosowaniu przepisów Kodeksu cywilnego o zarządzie rzeczą wspólną.
Zatem członkostwo w spółdzielni ustaje m.in. wskutek śmierci członka będącego osobą fizyczną oraz w wyniku ustania osoby prawnej będącej członkiem spółdzielni. Zdarzenia te stanowią  odstawę do skreślenia danej osoby fizycznej lub prawnej z rejestru członków. Należy przy tym zaznaczyć, że stosunek członkostwa wygasa z mocy prawa z dniem śmierci osoby fizycznej lub ustania osoby prawnej. Skreślenie z rejestru członków jest jedynie czynnością o charakterze porządkowo-technicznym- por. Komentarz do art. 25 - Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Na spadkobierców przechodzą jedynie prawa majątkowe członka spółdzielni (art. 25 § 2 Prawa spółdzielczego). Chodzi przy tym wyłącznie o te prawa majątkowe, które przysługiwałyby członkowi w razie wystąpienia ze spółdzielni. Prawa majątkowe, które przysługują członkowi w czasie trwania członkostwa, nie przechodzą na spadkobierców, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Prawa organizacyjne wynikające ze stosunku członkostwa są ściśle związane z osobą członka i jako takie nieprzenoszalne (lgnatowicz, Prawo spółdzielcze, 1985, s. 76). Jeżeli spadkobierców jest kilku, powinni oni w celu wykonywania swych praw ustanowić wspólnego pełnomocnika. W razie gdy spadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia w kwestii ustanowienia wspólnego pełnomocnika, powinni oni wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy (art. 203 K.c.), a następnie wskazać go spółdzielni - por. Komentarz do art. 25 - Prawo spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2018 r. sygn. akt II CSK 442 /17 "Skoro zdolność prawna i zdolności do czynności prawnych człowieka wygasają z chwilą jego śmierci, to osoba, która zmarła, nie może być członkiem spółdzielni. Członkostwo nie przechodzi na spadkobierców". Ponadto powyższe zagadnienie rozstrzygał również Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 17 kwietnia 2014 r. sygn. akt l ACa 910/13. Sąd wskazał, iż "w art. 494 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94. poz. 1037, ze zm.), dalej „K.s.h.” przyjęta została konstrukcja prawna sukcesji uniwersalnej, która następuje z dniem połączenia. Nie można podzielić poglądu, że sukcesja ta ma charakter bezwzględny i obejmuje wszelkie prawa. Mimo bowiem użycia przez ustawodawcę określenia "we wszelkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo łączących się przez zawiązanie się nowej", ta generalna zasada doznaje pewnych wyjątków (art. 494 § 2 K.s.h.). Skoro tak, to takie wyjątki należy też dopuścić w innych regulacjach prawnych. Taki wyjątek zawarty jest w art. 25 § 1 zd. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 188. poz. 1848 z poźn. zm.), który w tym zakresie stanowi lex specialis w stosunku do art. 494 § 1 K.s.h. Prawa organizacyjne wynikające ze stosunku członkostwa są ściśle związane z osobą członka (czy to fizyczną, czy prawną) i jako takie są nieprzenoszalne, czy to w drodze sukcesji syngularnej, czy uniwersalnej. Zdaniem ustawodawcy nie powinien być kontynuowany stosunek członkostwa, nie tylko
gdy nastąpiła śmieć członka (osoby fizycznej), ale także w razie zaprzestania bytu przez członka (osobę prawną), której prawa te przysługiwały, i to niezależnie od tego. że w ostateczności osoba ta została, czy nie została zlikwidowana. Z chwilą ustania (a więc z chwilą wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego co ma miejsce na skutek wpisu nowego podmiotu, w świetle art. 25 § 1 zd. 2 Prawa spółdzielczego) dotychczasowy członek kasy spółdzielczej winien być skreślony z rejestru członków spółdzielczej kasy oszczędnościowej, które to skreślenie ma charakter czynności porządkowo –technicznej, wywołujące skutki od dnia ustania danego podmiotu. Stąd członkostwo to gasło, a więc dalej nie mogła już przechodzić na inne podmioty", Dodać należy, że w myśl art. 30 Prawa spółdzielczego zarząd spółdzielni prowadzi rejestr członków zawierający ich imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania (w odniesieniu do członków będących osobami prawnymi - ich nazwę i siedzibę), wysokość zadeklarowanych i wniesionych udziałów, wysokość wniesionych wkładów, ich rodzaj, jeżeli są to wkłady niepieniężne, zmiany tych danych, datę przyjęcia w poczet członków, datę wypowiedzenia członkostwa i jego ustania, a także inne dane przewidziane w statucie.
Prawo spółdzielcze w art. 18 § 1 wskazuje, że prawa i obowiązki wynikające z członkostwa w spółdzielni są dla wszystkich członków równe. Pochodną tej reguły jest statuowana w art. 36 § 2 Prawa spółdzielczego zasada jeden członek - jeden głos. Zgodnie z nią każdy członek spółdzielni dysponuje jednym głosem na walnym zgromadzeniu, bez względu na liczbę posiadanych udziałów - teza 18 Komentarza do art. 36 Prawo Spółdzielcze, red. Osajda 2018, wyd. 2. Reguła ta jest cechą charakterystyczną spółdzielni. W orzecznictwie spółdzielczym rozróżnia się jednak precyzyjnie równość bezwzględną (której przejawem jest m.in. artykułowana w komentowanym przepisie zasada jeden członek - jeden głos) i równość względną (znajdującą wyraz m.in. w zasadzie zwrotu od zakupów). Sąd Najwyższy w wyroku z 20 czerwca 2007 r. sygn. akt V CSK 125/07 zauważa, że zasada równości praw wynikających z członkostwa nie oznacza, że wszyscy członkowie mają takie same udziały w nadwyżce bilansowej - teza 20 Komentarza do art. 36 Prawo Spółdzielcze, red. Osąjda 2018, wyd. 2. 
Przekładając powyższe na grunt podniesionego przez Izbę postulatu należy zauważyć, że Prawo spółdzielcze dokonuje rozróżnienia stosunku członkostwa w spółdzielni, który wygasa wraz ze śmiercią członka od dziedziczenia przysługujących członkowi udziałów, które wniósł do spółdzielni.
W myśl art. 16a Prawa spółdzielczego, dodanego na mocy art. 2 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 106, poz. 622; dalej: ustawa zmieniająca z 2011 r.), spadkobierca zmarłego członka spółdzielni dziedziczy udziały, jeżeli jest członkiem spółdzielni lub złożył deklarację przystąpienia do spółdzielni. Jeżeli spadkobierców jest więcej niż jeden, powinni oni wskazać jednego spośród siebie, który uzyskuje prawo do udziałów, chyba że podzielą oni udziały między tych spadkobierców, którzy złożyli deklarację przystąpienia do spółdzielni. Spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet członków spadkobierców dziedziczących udziały, jeżeli odpowiadają oni wymogom określonym w statucie. W wyroku z dnia 16 czerwca 2015 r. sygn. akt K25/12 Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 16a Prawa spółdzielczego jest zgodny z art. 2, art. 21 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 58 ust. 1 i art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Jak wskazywał Prokurator Generalny w odpowiedzi na pismo w odpowiadając na pismo TK w ww. sprawie sygn. akt K25/12 „Dziedziczenie udziałów jest w prawie spółdzielczym nowym rozwiązaniem, ale uwzględnia ogólną zasadę, że członkostwo w spółdzielni ma charakter osobisty i wygasa ze śmiercią członka spółdzielni. Stąd należy odróżnić prawo dziedziczenia udziałów od roszczenia o zwrot ich wartości. Dziedziczenie udziałów, o którym mowa wart. 16a Prawa spółdzielczego powoduje wejście w uprawnienia majątkowe zmarłego związane z okresem trwania jego członkostwa. Członek spółdzielni może jednak, zgodnie z art. 16 § 3 Prawa spółdzielczego wskazać osobę. której po jego śmierci należy wypłacić udziały, a wówczas jego uprawnienia majątkowe związane z członkostwem nie wchodzą do spadku. Jeżeli członek spółdzielni nie zdecyduje się na to, a żaden ze spadkobierców nie skorzysta z art. 16a Prawa spółdzielczego, to roszczenie o wypłatę wartości udziałów wchodzi w skład spadku i podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Zdaniem Prokuratora Generalnego, zaskarżony przepis nie narusza zasady równej ochrony prawa dziedziczenia, ponieważ każdy spadkobierca, który jest lub zostanie członkiem spółdzielni, może odziedziczyć udziały. Zróżnicowanie sytuacji spadkobierców wynikające z możliwej odmowy uzyskania członkostwa ma charakter faktyczny, wynikający z rozwiązań przyjętych w statucie konkretnej spółdzielni” - część 1 pkt 3.1 uzasadnienia wyroku TK z dnia 16 czerwca 2015 r. sygn. akt K25/12.
Jak wskazuje TK w części III pkt 3.1 uzasadnienia swojego wyroku z dnia 16 czerwca 2015 r. sygn. akt K25/12 „Zaskarżony przepis (art. 16a Prawa spółdzielczego uzupełnia dotychczasową regulację prawną dotyczącą konsekwencji śmierci członka spółdzielni. Zgodnie z art. 25 § 1 Prawa spółdzielczego, śmierć członka spółdzielni będącego osobą fizyczną powoduje ustanie członkostwa. Jest to regulacja odpowiadająca zrzeszeniowemu charakterowi spółdzielni, który przejawia się w połączeniu praw osobistych (wyrażonych, stosunkiem członkostwa) i majątkowych (związanych z udziałem w majątku spółdzielni). Oba rodzaje uprawnień są ze sobą ściśle związane. dlatego ustanie członkostwa (zarówno z powodu śmierci, jak też wystąpienia ze spółdzielni za wypowiedzeniem) powoduje obowiązek wypłaty udziału byłego członka na podstawie zatwierdzonego sprawozdania finansowego za rok. w którym członkostwo ustało. Udział lub udziały są prawem związanym z członkostwem w spółdzielni i bez członkostwa nie mogą istnieć. Prawa majątkowe związane z członkostwem w spółdzielni mają charakter dziedziczny, o czym jednoznacznie świadczy treść art. 25 § 2 Prawa spółdzielczego. Skoro jednak w chwili śmierci ustaje członkostwo spadkodawcy, to równocześnie przekształceniu ulega związane z nim prawo majątkowe do udziałów w spółdzielni. W miejsce udziałów przysługujących spadkodawcy pojawia się roszczenie o wypłatę ich wartości, które wchodzi w skład masy spadkowej.
W odniesieniu do sukcesji praw majątkowych związanych z członkostwem w spółdzielni prawo spółdzielcze przewiduje szczególne rozwiązanie w art. 16 § 3 Prawa spółdzielczego, który stanowi, że członek spółdzielni w deklaracji przystąpienia do niej lub w osobnym pisemnym o świadczeniu może wskazać osobę, której spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wypłacić udziały. Prawo z tego tytułu nie wchodzi do spadku.
Natomiast kwestionowany przez Wnioskodawcę art. 16a Prawa spółdzielczego wprowadza kolejne rozwiązanie szczególne. Pozwala spadkobiercy lub spadkobiercom członka wstąpić - na zasadzie wyjątku - w prawa związane z udziałami, które przysługiwały spadkodawcy. Oznacza to że w takiej sytuacji udziały nie podlegają umorzeniu, ale zostają zapisane na rachunek spadkobiercy, który jest członkiem danej spółdzielni lub do niej przystąpi. Odmowa przyjęcia w poczet członków spółdzielni może nastąpić tylko w sytuacji, gdy dana osoba nie spełnia kryteriów określonych w statucie. Ustawodawca poszerzył zatem zakres uprawnień spadkobierców. Poza roszczeniem o zwrot wartości udziałów spadkobierca może, jeśli spełnienia określone w art. 16a Prawa spółdzielczego przesłanki, odziedziczyć udziały przysługujące spadkodawcy i wstąpić w majątkowe uprawnienia zmarłego członka spółdzielni. Jeżeli żaden ze spadkobierców nie skorzysta z uprawnienia przewidzianego w art. 16a Prawa spółdzielczego albo nie zostanie przyjęty w poczet członków spółdzielni, to dziedziczenie odbywa się na zasadach ogólnych i obejmuje roszczenie o zwrot wartości udziałów przysługujących spadkodawcy".
Należy również mieć na uwadze art. 922 § 1 K.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Ponadto art. 922 § 2 K.c. wskazuje, że nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 listopada 2000 r. sygn. akt IV CKN 94/00 „żądanie uchylenia uchwały zgromadzenia przedstawicieli członków spółdzielni ma charakter osobisty, wiąże się bowiem bezpośrednio tylko z członkostwem w spółdzielni, które nie wchodzi w skład spadku". Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Lublinie w postanowieniu z dnia 13 marca 2014 r. sygn. akt I ACa 287113 "Samo lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nie przechodzi na spadkobierców i nie podlega egzekucji. Również członkostwo jest osobistym prawem niemajątkowym i w związku z tym nie można go nabyć, jak i roszczenia o jego nawiązanie, w drodze następstwa prawnego".
Zauważyć należy, że Małopolska Izba Rolnicza w uzasadnieniu podnosi, iż "sugerowana zmiana przepisów powinna umożliwiać przejęcie gospodarstwa wraz członkostwem w grupie producentów. do której należał poprzedni właściciel". Powyższe oznacza, iż pojawiają się wątpliwości, czy propozycja Izby dotycząca zmiany Prawa spółdzielczego dotyczy materii związanej z dziedziczeniem czy też przekazywaniem gospodarstwa rolnego.
Zauważyć należy, że ustawa z dnia 15 września 2000 r. dokonuje wykładni pojęcia "członka grupy". W art. 3 ust. 1 pkt 3 wskazano, iż członkiem grupy jest członek, udziałowiec lub akcjonariusz danego podmiotu prawnego posiadającego status grupy. W związku z powyższym, członek grupy producentów rolnych jest jednocześnie np. członkiem w spółdzielni, udziałowcem w spółce z o.o. i akcjonariuszem w spółce akcyjnej. Prowadzenie przez dany podmiot działalności jako grupa nie oznacza, iż grupa jest nowym podmiotem prawnym, który uzyskuje osobowość prawną. Art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r., uprawniający dyrektora ARiMR do wpisania grupy do rejestru grup nie powoduje, iż powstaje nowy podmiot. Uznanie grupy producentów rolnych, to uznanie administracyjne, porządkowe, które podmiotowi uznanemu przyznaje konkretne uprawnienia. Jednocześnie uznanie wprowadza również konkretne obowiązki dla podmiotu uznanego np. spełnianie celów, dla których grupa została założona.
Powyższe członkostwo w grupie wiąże się więc nierozerwalnie z posiadaniem praw jakie przysługują m.in. członkom spółdzielni, udziałowcom spółki z o.o. i akcjonariuszom. Prawa te mogą być majątkowe i korporacyjne. Prawa majątkowe służą ochronie interesu majątkowego, a prawa korporacyjne służą wykonywaniu pośredniej kontroli nad działalnością podmiotu, w tym jej organów zarządzających.
Mając na względzie obowiązujące prawo, orzecznictwo sądowe, a także poglądy wyrażane przez doktrynę prawniczą wskazujące, iż członkostwo jest osobistym prawem niemajątkowym i w związku z tym nie można go nabyć w drodze następstwa prawnego (np. w drodze dziedziczenia czy też w związku z dokonaniem przekazania gospodarstwa rolnego), nie jest możliwe uwzględnienie powyższego postulatu Izby.

2. W nawiązaniu do postulatu dotyczącego "zmiany sposobu szacowania szkód w uprawach rolnych powstałych w wyniku zdarzeń katastroficznych poprzez przyjęcie do celów szacowania szkód, dochodów z produkcji roślinnej i wyłączenie z nich szacowanych dochodów z produkcji zwierzęcej prowadzonej przez poszkodowane gospodarstwo".
(…) Pomoc udzielana producentom rolnym, w tym również pomoc na wznowienie produkcji rolnej w związku z wystąpieniem szkód w gospodarstwach rolnych lub działach specjalnych produkcji rolnej spowodowanych niekorzystnymi zjawiskami atmosferycznymi, musi być zgodna z przepisami dotyczącymi pomocy publicznej, w tym:
1) wytycznych Unii Europejskiej w sprawie pomocy państwa w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich w latach 2014-2020 (2014/C 204/01) (Dz.Urz. UE z dnia 01.07.2014,C 204); oraz
2) Rozporządzenia Komisji (UE) nr 702/2014 z dnia 25 czerwca 2014 r. uznającego niektóre kategorie pomocy w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE L 193 z 01.07.2014, str. 1), albo pomoc musi być udzielana w formule de minimis zgodnie z przepisami rozporządzenia Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (Dz.Urz.UE z dnia 24.12.2013, L 352).
Uwzględniając zakres szkód i liczbę producentów rolnych poszkodowanych w wyniku suszy oraz limit krajowy pomocy de minimis dla Polski, nie ma możliwości uruchomienia pomocy dla producentów rolnych poszkodowanych w wyniku suszy wyłącznie w formule pomocy de minimis.
Przepisy rozporządzenia Komisji (UE) nr 702 i2014 jednoznacznie stanowią, że państwa członkowskie mogą udzielać pomoc na wyrównanie szkód spowodowanych przez niekorzystne zjawiska klimatyczne porównywalne do klęski żywiołowej. Stosownie do art., 2 pkt 16 ww. rozporządzenia oraz stanowiska Komisji Europejskiej, niekorzystne zjawisko klimatyczne porównywalne do klęski żywiołowej oznacza niekorzystne warunki pogodowe, takie jak: mróz, burza i grad, lód, ulewny lub długotrwały deszcz lub poważna susza, które niszczą ponad 30% średniej produkcji wyliczonej na podstawie:
1) produkcji z ubiegłych trzech lat; lub
2) średniej z trzech łat opartej na okresie pięciu ubiegłych lat, z wyłączeniem wartości najwyższej i najniższej.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 września 2019 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz.U. poz. 1779), ARiMR udzieliła dotacji dla producentów rolnych, w których gospodarstwach rolnych szkody w uprawach rolnych spowodowane wystąpieniem w 2019 r. suszy, huraganu, gradu, deszczu nawalnego, przymrozków wiosennych lub powodzi, w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich, powstałe na powierzchni uprawy, objęły co najmniej 30% danej uprawy.
Powyższa pomoc podobnie jak preferencyjne kredyty na wznowienie produkcji udzielana jest:
1) na warunkach określonych w przepisach rozporządzenia nr 702/2014, tj. poza formułą pomocy de minimis - w przypadku gdy szkody, oszacowane przez komisję powołaną przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce wystąpienia szkód, wynoszą powyżej 30% średniej rocznej produkcji rolnej w gospodarstwie rolnym z trzech ostatnich lat poprzedzających rok, w którym wystąpiły te szkody, albo z trzech lat w okresie pięcioletnim poprzedzającym rok, w którym wystąpiły szkody, z pominięciem roku o najwyższej i najniższej wielkości produkcji, albo
2) zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1408/2013 tj. w formule pomocy de minimis - w przypadku gdy szkody, oszacowane przez ww. komisję wynoszą nie więcej niż 30% średniej rocznej produkcji rolnej. 
Jednocześnie należy podkreślić, że zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 stycznia 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz.U z 2015 r. poz.187 z późn. zm.), od 2017 r. protokół oszacowania szkód sporządza się na formularzu udostępnionym na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Zgodnie z powyższym protokołem w przypadku wystąpienia szkód w uprawach paszowych, szkody te uwzględniane są przy obliczaniu dochodów z produkcji roślinnej i drugi raz przy obliczaniu dochodu z produkcji zwierzęcej, tj. przeżuwaczy i koni.
Ponadto w kosztach poniesionych z tytułu niezebrania plonów w wyniku wystąpienia szkód mogą być uwzględniane koszty związane z zakupem pasz, o ile ten zakup wynika z ujemnego bilansu paszowego w gospodarstwie rolnym spowodowanego szkodami powstałymi w wyniku niekorzystnych zjawisk atmosferycznych, przy czym ilość nabytych pasz nie może przekroczyć ilości pasz niewyprodukowanych w gospodarstwie. Koszty poniesione w związku z wystąpieniem niekorzystnego zjawiska atmosferycznego mają wpływ zarówno na wysokość kwoty obniżenia dochodów jak i na wysokość % szkód w gospodarstwie rolnym.

3. W nawiązaniu do postulatu dotyczącego „zmian ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego państwa celem przywrócenia samorządowi rolniczemu możliwości wydawania opinii stanowiącej rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej" uprzejmie informuję, iż pismem z dnia 31 października 2019 r., znak: GZ.sp.610.119.2019 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi udzielił Prezesowi Krajowej Rady Izb Rolniczych odpowiedzi w tej sprawie.

►MRiRW w sprawie wydawania rękojmi przez izby rolnicze
 

---